جراحی در ایران قبل از اسلام - تاریخ علوم پزشکی ایران و جهان اسلام

جراحی در ایران قبل از اسلام

پیشرفتهای علم جراحی در ایران به سالیان بسیار دور باز می گردد.از آن زمان که رستم دستان می خواست متولد شود چون جثه وی بزرگتر از معمول بود....

سابقة جراحی و شکافتن بدن انسان برای معالجه در تمدنهای مجاور تمدن ایران و دیگر تمدنهایی که به نوعی با ایران پیوند داشته اند به دوران پیش از تاریخ باز می گردد. اسناد متعددی از عمل جراحی در آن دوره وجود دارد. در مصر جراحی شایع و کاملا شناخته شده بود (برای بررسی پیشینة جراحی در این سرزمین رجوع کنید به ماینو ص 69ـ139). در بین النهرین با استناد به قوانینی که در قانون نامة حمورابی (حمورابی ششمین پادشاه از اولین سلسلة پادشاهان باستانی بابل حک : احتمالا از اوایل هزارة سوم تا اواسط هزارة دوم پیش از میلاد) در بارة دستمزد جراح و نیز جریمة اشتباه او وجود دارد (برای آگاهی از متن این قوانین رجوع کنید به حمورابی ج 2 ص 79ـ81 برای گزارشی از وجود جراحی در دورة حمورابی رجوع کنید به همان ج 1 ص 416ـ420) رواج این نوع درمان در هزارة دوم پیش از میلاد تأیید می شود. در ایران کهن ترین گزارش در بارة عمل جراحی به دورة پیش از تاریخ برمی گردد. این عمل ظاهرا در شهر سوخته در سیستان انجام شده است ( رجوع کنید به جنیدی ص 192ـ 194). دیگر دانسته های ما در بارة جراحی در ایران پیش از اسلام که در نوع خود مفصل ترین گزارش نیز به حساب می آید عباراتی از اوستا در بارة آزمودن جراحان و دستمزد آنان است . بر اساس فرگرد (بخش ) هفتم وندیداد (بند 38ـ49) جراحان زردشتی می بایست دانسته های خود را سه بار بر روی دیوپرستان (کافران ) آزمایش می کردند و در صورت موفقیت می توانستند زردشتیان را جراحی کنند و اگر در این مراحل سه گانه بیمار درمی گذشت جراحان از جراحی کردن محروم می شدند. در همین فرگرد از سه دسته پزشک صحبت شده است : آنان که با کلام ایزدی بیماران را درمان می کنند آنان که با گیاه درمان می کنند و آنان که با کارد درمان می کنند. میان اینها گروه نخست اهمیت بیشتری دارند. دلیل اینکه گروه سوم چنین اهمیتی ندارند احتمالا ممانعتهای دین زردشتی برای خونریزی است زیرا خون از جمله آلاینده هایی است که در صورت تماس اشخاص با آن مسائل و احکام مختلف دینی پدید می آید (دربارة احکام مربوط به خون از جمله رجوع کنید بهوندیداد فرگرد 6 بند 8 ـ 35). همچنین جراحان با توجه به جایگاه افراد در خانواده روستا یا کشور دستمزد متفاوتی دریافت می کردند ( رجوع کنید بهپزشکی * : بخش 2).

یکی از نادرترین اعمال جراحی در ایران پیش از اسلام چگونگی زاده شدن رستم است که در شاهنامة فردوسی (ج 1 ص 238ـ239) گزارش شده است . بر اساس آن به هنگام زاده شدن رستم پزشک معالج ابتدا مادر او را با خوراندن می (= دارو) بیهوش می کند سپس پهلوی مادر را می شکافد و بچه را به دنیا می آورد و بعد محل زخم را می دوزد (قس بخش ب ).

در برخی متون نظم و نثر ایران دورة اسلامی (برای نمونه از متون نظم رجوع کنید به ازرقی هروی ص 14 بیت 329 برای نمونه از متون نثر رجوع کنید به جرجانی ص 312) از واژة «دستکار» به معنای جراح استفاده شده است . واژة دستکار در متون ایران پیش از اسلام نیز به کار رفته است ( رجوع کنید به نیبرگ بخش 2 ص 59 ذیل h" ¦re ¦"dast-ka ) اما نه در معنای جراح و جراحی بلکه در معنای کار دست و صنعت . احتمالا دستکار در معنای جراح ترجمة «عمل الید» عربی است ( رجوع کنید به محقق ص 359ـ360).

منابع :
ابوبکربن اسماعیل ازرقی هروی دیوان چاپ سعید نفیسی تهران 1336 ش اسماعیل بن حسن جرجانی کتاب الاغراض الطبیة و المباحث العلائیة عکس نسخة مکتوب در سال 789 هجری محفوظ در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران تهران 1345 ش فریدون جنیدی حقوق بشر در جهان امروز و حقوق جهان در ایران باستان تهران 1378 ش ابوالقاسم فردوسی شاهنامة فردوسی ج 1 چاپ برتلس مسکو 1963 مهدی محقق مجموعة متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران مقالة 12: «آگاهیهایی در بارة جراح و جراحی در اسلام » تهران 1374 ش
سایت http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4543

جواد صادقی نسب ::: پنج شنبه 86/11/4::: ساعت 8:8 صبح

نظرات دیگران: نظر

لیست کل یادداشت های این وبلاگ