تاریخ طبابت از نگاه خسرو معتضد - تاریخ علوم پزشکی ایران و جهان اسلام

تاریخ طبابت از نگاه خسرو معتضد

مقاله ای از خسرو معتضد پژوهشگر برجسته تاریخ ایران در مورد تاریخ بیمارستانهای ایران و فرمان امام علی(ع) در مورد بیمارستانها

خسرو معتضد پژوهشگر تاریخ:
یکی از علومی که در اسلام مورد توجه قرار گرفت، علم پزشکی بود و مخصوصا فرمانی که حضرت علی بن ابی طالب (ع) در دوران کوتاه خلافت خود صادر فرمود، مانع از ویران کردن بیمارستان‌ها به‌وسیله جنگجویان شد.
در دوران پیش از اسلام، از درمانگاه و بیمارستان در عربستان خبری نبود و این اسلام بود که این موسسات را به وجود آورد. باید دانست اغلب اماکن پزشکی در سرزمین‌های اسلامی، بعد از ظهور پیامبر اسلام ساخته شدند و در دوران جاهلیت از این اماکن اثری نبود. اولین بیمارستان اسلامی و پرورشگاه برای کودکان یتیم، 90 سال بعد از ظهور پیامبر اسلام در خاورمیانه بنا گردید، یعنی حدود هزار و سیصد سال پیش. البته قبلا اماکن زیادی به نام «درمانگاه» در ممالک اسلامی خاورمیانه بنا گردیده بودند، لیکن منظور ما از بیمارستان به معنای واقعی کلمه آن و کیفیت خوب ساختمانی و همچنین کاربردش در زمینه طبابت است که این دو موضوع در ساختمان‌های بیمارستان‌ها و یا دارالمساکین فوق‌الذکر وجود داشت.
یک محقق معروف انگلیسی به نام «ژوئل مونتاگ» در حدود 20 سال پیش در مجله معمار چاپ لندن نوشت: «می‌توانیم از تاریخ کمک بگیریم و یک رویداد تاریخی بسیار مهم را درباره این موضوع مطرح نماییم.»
فرمان امام علی بن ابیطالب(ع)
روایتی است معروف که می‌گوید:
«حضرت علی بن ابیطالب(ع)، امام اول شیعیان به هنگام پیشروی مسلمانان در ایران که بخش قابل توجهی از خاک ایران زمین را متصرف می‌شوند، در طول راه به او خبر می‌دهند که لشکریانش تعداد زیادی بیمارستان و همچنین کارگاه‌های آهن‌گدازی و اسلحه‌سازی ایرانیان را نابود می‌سازند. بی‌درنگ حضرت علی(ع)، امرای لشکر خود را احضار نموده و به آنها چنین هشدار می‌دهد:
«از بیمارستان‌ها برای مداوای مجروحان جنگی استفاده کنید. از کارگاه‌های آهن‌گدازی و اسلحه‌سازی برای ساختن مهمات و جنگ‌افزار بهره‌برداری کنید. اگر از این پس کسی بیمارستانی را ویران سازد و یا کارگاه اسلحه‌سازی را نابود نماید، هیچ‌وقت از جانب من بخشوده نخواهد گردید.»
یکی از موسساتی که تقریبا دست نخورده به دست مسلمانان افتاد، موسسه معروف علمی ـ طبی «گندی شاهپور» بود.
مرکز گندی شاپور
مرکز بهداشتی و فرهنگی گندی‌شاپور یا «جندی شاپور» در جنوب‌غربی ایران قرار داشت. از این بیمارستان قدیمی برای آموزش در رشته طبابت استفاده می‌شد. این مرکز فرهنگی بسیار با ارزش که در ایالت خوزستان قدیم بنا گردیده بود، نه تنها برای آموزش دادن به پزشکان ایرانی مورد استفاده قرار می‌گرفت بلکه از امکانات آموزشی آن برای آموزش پزشکان جوان دیگر ممالک نیز استفاده می‌شد. کلمه «بیمارستان» دقیقا در آن زمان روی مرکز پزشکی جندی‌شاپور گذاشته شده بود که بعدا در تمام ممالک اسلامی رایج گردید و در زبان عربی گاهی آن را «مارستان» می‌خواندند و جمع آن را «بیمارستانات» هم می‌گفتند. بعد از بیمارستان جندی‌شاپور در ایران قدیم، تعدادی دیگر در آسیای صغیر (ترکیه امروز) و شمال آفریقا در مراکش و همچنین در سوریه و مصر بنا شد و دقیقا باید گفت که آنها اولین بیمارستان‌های اسلامی بودند که احداث شدند، البته بغداد را نیز نباید از قلم انداخت. مساله‌ای که در اینجا اهمیت پیدا می‌کند این است که ساختن چنین بیمارستان‌هایی تنها مختص به مراکز ایالات عربی اسلامی نبود، بلکه در شهرهای بزرگی چون تبریز، اصفهان و شیراز در ایران و یا تاشکند و بیت‌المقدس و اسکندریه و عکا و بالاخره در بسیاری دیگر از شهرهای معروف خاور نزدیک نیز ساخته می‌شد.
بیمارستان‌های شام
اولین بیمارستانی که در شام (سوریه) برای معالجه بیماران ساخته شد، به نام سازنده آن «ولیدبن‌عبدالملک» نامگذاری گردید. در این بیمارستان نابینایان و کسانی که به امراض پوستی مبتلا بودند، معالجه می‌شدند. دومین بیمارستان، در دمشق ساخته شد که «نوری» نام داشت و در قرون اولیه اسلام ساخته شد. این بیمارستان دارای اتاق‌های متعدد برای بیماران بود و در کنار آن یک مسجد نیز برای نماز‌گزاران مسلمان ساخته شده بود. علاوه بر آن یک سالن سخنرانی و اجتماعات یا کنفرانس بزرگ نیز برای مشورت پزشکان وجود داشت و جالب‌تر آنکه این بیمارستان مجهز به حمام هم بود که بیماران را در مواقع معین در آنجا شستشو می‌دادند. در قرن هفتم میلادی زمانی که دمشق پایتخت خلفای اموی محسوب می‌شد، دارای بیمارستان شده بود. کمی بعد خلفای عباسی در بغداد (عراق) به تاسی از سوریه شروع به ساختن بیمارستان در مرکز آن کشور نمودند.
منبع: http://www.salamatiran.com/NSite/FullStory/?Id=2281&Type=3

جواد صادقی نسب ::: جمعه 86/11/26::: ساعت 6:57 صبح

نظرات دیگران: نظر

لیست کل یادداشت های این وبلاگ