بهداشت فردی (Personal hygine) از دیدگاه ابن سینا - تاریخ علوم پزشکی ایران و جهان اسلام

بهداشت فردی (Personal hygine) از دیدگاه ابن سینا

سلام .امروز بخش آخر اولین قسمت پزشکی نیاکان را برای شما آورده ام. امید وارم که مورد توجه قرار بگیرد.

بهداشت فردی (Personal hygine)

در مبحث کنترل بیماری های عفونی به اقدامات محافظت کننده ای گفته می شود که مسئولیت رعایت آن بیشتر با خود افراد است و باعث ارتقاء بهداشت آنها و محدود کردن انتشار بیماری های عفونی، به خصوص آنهائی که در اثر تماس مستقیم منتقل می گردند، می شود. این اقدامات شامل :

(الف) شستن دستها با آب و صابون بلافاصله بعد از دفع مدفوع یا ادرار و در تمام موارد قبل از خوردن و یا دست زدن به غذا، (ب) دور نگاهداشتن دست و اشیاء کثیف یا اشیائی که به وسیله دیگران در مستراح استفاده شده است از دهان، بینی، گوش، دستگاه تناسلی و زخم هائی که در بدن وجود دارد، (پ) استفاده نکردن از وسایل خوراک، ظروف مخصوص آشامیدن، حوله، دستمال، شانه، برس مو و پیپ مشترک و ناپاک، (ت) جلوگیری از در معرض قرار گرفتن دیگران به ترشحات بینی و دهان هنگام سرفه و عطسه، خنده و صحبت کردن، (ث) شستن دقیق دست بعد از دست زدن به بیمار و یا متعلقات او، (ج) شستن مکرر و کافی بدن و حمام گرفتن با آب و صابون (3).

ابن سینا در زمینه بهداشت فردی نیز رهنمودهائی در سراسر کتاب قانون، ارائه فرموده و علاوه بر آن بعضی از ارگان ها نظیر چشم ، گوش و دهان و دندان را به شرحی که ذیلا خلاصه ای از آن ذکر می گردد تحت عناوین جداگانه ای مورد عنایت، قرار داده است:
بهداشت چشم

"کسی که سلامت چشم را می خواهد، باید آن را از گرد، دود، هواهای گرم و سرد زیاد، بادهای غباربرانگیز و بادهای سرد و باد سام، دور سازد. به تنها چیزی نگاه ندوزد و زُل نزند. باید از گریه زیاد بر حذر باشد. کمتر چشم به چیز بسیار ریز بدوزد، مگر در حال ورزش چشم، زیاد برپشت نخوابد.
بهداشت گوش

باید گوش را از گرما و باد و چیزهای بیگانه غیرطبیعی و زیان آور، نگه داشت و نگذاشت آب و جانوران بدان راه یابند، چرک را نیز باید زدود (34).
بهداشت دهان و دندان

کسی که بخواهددندان هایش سالم بماند، باید چند نکته را رعایت کند:

· چیزهای سخت را با دندان نشکند

· از بسیار سرد و بویژه سرد بر گرم، و بسیار گرم و بویژه گرم بر سرد دور باشد

· همیشه به وسیله خلال، دندان را پاک کند امّا نه به حدی که زیان به گوشت میان دندانها برساند و گوشت را بیرون بیاورد و دندان را لق نماید.

در مسواک کردن باید میانه باشد، کاری نشود که درخشندگی و مینای دندان را از بین ببرد . . . اگر مسواک به اعتدال باشد، دندان را جلا دهد و تقویت می کند و گوشت میان دندان را سفت می کند و مانع برکندگی می شود و دهان خوشبوی گردد. بهترین چوب مسواک آن است که گیرندگی و تلخی در آن باشد (35).
بهداشت مسافران

ابن سینا در کتاب اوّل قانون در طب تحت عنوان برنامه مسافران، 8 فصل کوتاه را به این امر اختصاص داده به موضوعاتی نظیر؛ پیشگیری از بیماری ها، کلّیات برنامه سفر، دستور برای مسافران فصل گرم، دستور برای مسافران فصل سرد، گرم نگهداشتن بدن در حین مسافرت، حفظ شادابی و رنگ نباختن در سفر، بهداشت آب در مسافرت، پرداخته است و اگر امروزه علمی به نام طب مسافرت به عنوان یکی از شاخه های تخصصی علم پزشکی وجود دارد و به جنبه های تشخیصی، پیشگیری و درمانی بیماریهای مرتبط با مسافرت می پردازد. وی می نویسد:

بهترین دستور بهداشتی برای سفر، موضوع غذا و بحث در باره خستگی است. غذای مسافر باید خوب باشد و گوهر پاک داشته باشد. باید در غذا خوردن اندازه را نگه داشت و زیاده روی نکرد تا هضم آن میسّر باشد و مواد زائد در رگهاجمع نشوند (36)" ،

و این شمه ای بود از بهداشت گرائی نیاکان، با توجه به مندرجات کتاب قانون در طب و لذا جا دارد اولویت داشتن بهداشت بر درمان و جایگزینی بهداشت گرائی به جای درمان گرائی صرف و توجه کامل به بهداشت عمومی را که به حساب بینش جدید پزشکی گذاشته به عنوان یکی از شاخه های جدید رشته پزشکی، به حساب می آوریم به پیش‌کسوتان پزشکی و بهداشت و مخصوصا به ابن سینا نسبت دهیم و سهم دیگر اقوام را در پیشرفت پزشکی و بهداشت، فراموش ننمائیم و ما نیز به حکم وظیفه، قدمی در آن مسیر، برداریم و برخیزیم و گامی فراپیش نهیم و اینرا نیز بدانیم که در بین بیش از یکصد فقره پژوهش در طب قدیم ازجمله آثار ابن سینا که طی دو دهه گذشته در سطح جهان انجام شده و عناوین یا خلاصه های آن در Medline سال های 2003ـ1996 (اینترنت) موجود است فقط یک فقره آن در کشور خودمان صورت گرفته است که جای بسی شگفتی است ولی اینک که توفیق رایانه ای کردن قانون ابن سیناحاصل شده است بیش ازپیش وظیفه داریم جبران مافات کنیم و اقلا قسمتی از پژوهش های خود را نیز به این مقوله، اختصاص دهیم . . . و اکنون بعنوان حُسن ختام، به ذکر عناوین بعضی از مطالعاتی که اخیرا در زمینه آثار پزشکی ابن سیناصورت گرفته است می پردازم:

· ابن سینا طلایه دار بهداشت و طب پیشگیری (37)

· دیدگاه های بهداشتی ابن سینا (38)

· بهداشت و پیشگیری از نظرابن سینا (39)

· بهداشت روان در خاور میانه : نویسنده در این مقاله، ضمن بررسی تاریخچه بهداشت روان، تاثیر افکار ابن سینا و رازی برطب نوین در اروپا را مورد تاکید، قرار داده است (40)

· ابن سینا و طب پریناتال (41)

· روش های سنتی مورداستفاده در کنترل بیماری های حیوانات در ایران : نویسنده در این مقاله به دیدگاه های ابن سینا، رازی و جرجانی، اشاره نموده و متذکر شده است که بعضی از نقطه نظرات این دانشمندان، یادآورتئوری تخمیر (fermentation theory) لوئی پاستوراست (42)

· نظرات ابن سینا در مورد ناسازگاری ها و رژیم های غذائی (43)

· تاریخچه طب ورزش : در این مقاله نیز نویسنده، اشاره ای به دیدگاه بهداشتی ابن سینانسبت به ورزش نموده است (44).

· بزرگداشت ابن سینا به خاطر یکهزار سال حفظ سلامتی (45)

· ابن سینا و مبانی و اصول آموزش سلامت و بیماری (46)

· دیدگاه های طب عربی (اسلامی) درمورد همجنس بازی : نویسنده در این مقاله به دیدگاه ابن سینا مبنی بر قائل شدن منشاء روانی برای این ناهنجاری، اشاره کرده وبه کتاب قانون، استنادنموده است (47).

در خاتمه، امید است ما راویان قصه های رفته از یاد نباشیم و یادآوری نقشی که در گذشته های نه چندان دورِ تاریخ پزشکی در عرصه تولید و تدوین اصول و مبانی بهداشت عمومی داشته ایم تداعی کنندة آن توان بالقوه برای ادامة همان راه در طول تاریخ حال و آینده پزشکی و بهداشت باشد.
منابع
1 ـ براون، ادوارد: تاریخ طب اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، چاپ پنجم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، سال 1371 ، صفحات 30ـ1 .

2 ـ بانک اطلاعاتی رایانه ای تاریخ پزشکی ایران و جهان اسلام: حوزه معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، ویرایش اول، سال 1377 ، صفحات 3172ـ3169 http://www.hbi.dmr.or.ir/hosting/bioterrorism/library.htm.

3 ـ دیکشنری اپیدمیولوژی جان لاست (1983) : ترجمه دکتر کیومرث ناصری، انتشارات دانشگاه تهران، سال 1367 ، صفحات 200ـ1 .

4 ـ پارک : درسنامه پزشکی پیشگیری و اجتماعی، جلد سوم، ترجمه دکتر حسیـن شجاعی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، سال 1375 صفحات 30ـ29 و208ـ192 و 416ـ407 .

5 ـ بیگل هول: مبانی اپیدمیولوژی، سازمان جهانی بهداشت، سال 1990 ، ترجمه دکتر محسن جانقربانی، انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، سال 1371 صفحات 58ـ18 .

6 ـ حاتمی، حسین : کتاب همه گیری شناسی بیماری ها، حوزه معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، سال 1378 صفحات 1626ـ1589 http://www.hbi.dmr.or.ir/hosting/bioterrorism/library.htm.

7 ـ فالکنر، فرانک : پیشگیری از معضلات بهداشتی بزرگسالان در سنین کودکی انتشارات WHO ، معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، سال 1375 ، ترجمه دکترسیدحمید حسنی، صفحات 70ـ50 .

8 ـ بهداشت سالمندان، سازمان جهانی بهداشت، ترجمه محمدرضا شیدفر، نشر سیاوش، سال 1375 ، صفحات 120 .

9 ـ ابن سینا: قانون در طب، بانک اطلاعاتی رایانه ای قانون ابن سینا، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، سال 1377 ، صفحه 5 http://www.hbi.dmr.or.ir/hosting/bioterrorism/library.htm.

10 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن اول، فصل اول، صفحه 7 .

11 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن دوم، فصل دوم، صفحه 261 .

12 ـ نفیسی، ابوتراب: تاریخ علوم پزشکی تاابتدای قرن معاصر، انتشارات دانشگاه اصفهان، شماره 167 ، سال 1355 ، صفحات 50ـ1 .

13 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن اول، فصل دوم، صفحه 8 .

14 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن سوم، فصل، صفحه 9ـ564 .

15 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن اول، تعلیم اول، فصل دوم، صفحه 11 .

16 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن اول، تعلیم سوم، فصل اول، صفحه 21 .

17 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم سوم، فصل اول، صفحه 421 .

18 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم سوم، فصل چهارم، صفحه 448 .

19 ـ ابن سینا: قانون، کتاب سوم، فن اول، گفتاراول، فصل دهم صفحه 2368 .

20 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، جمله اول، فصل شانزدهم، صفحه 361ـ353

21 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، جمله اول، فصل پنجم، صفحه 304 .

22 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، جمله اول، فصل دهم، صفحه 392 .

23 ـ ابن سینا: قانون، کتاب چهارم، گفتاردوم، فصل اول، صفحه 5739 .

24 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، جمله اول، فصل نهم، صفحه 326 .

25 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، فن سوم، تعلیم دوم، فصل هفتم، صفحه 621 .

26 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، جمله اول، فصل دوازدهم، صفحه 336 .

27 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، فصل اول، صفحه 597ـ595 .

28 ـ ابن سینا: قانون، کتاب سوم، گفتاردوم، فصل دوم، صفحه 5318 .

29 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم اول، فصل اول، صفحه 572 .

30 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، فصل دوم، صفحه 573 .

31 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم دوم، فصل سوم، صفحه 580 .

32 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم اول، فصل چهارم، صفحه 593 .

33 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم سوم، فصل دوم، صفحه 676 .

34 ـ ابن سینا: قانون، کتاب سوم، فن چهارم، فصل دوم، صفحه 2920ـ2919 .

35 ـ ابن سینا: قانون، کتاب سوم، فن هشتم، فصل دوم، صفحه 3058ـ3057 .

36 ـ ابن سینا: قانون، کتاب اول، تعلیم پنجم، فصل دوم، صفحه 698 .

37) Polizzi F: Avicenna, a forerunner of hygiene and preventive medicine, Ann Ig 1994 Jul-Dec;6(4-6):357-64 .

38) Kakhorov GK: Hygiene views of Avicenna, Feldsher Akush 1984 Feb; ;49(2):52 .

39) Aroua A: Hygiene and prevention in Avicenna, Tunis Med 1980 Jul-Aug;58(4):556-61 .

40) Okasha A: Mental health in the Middle East, Clin Psychol Rev 1999 Dec;19(8):917-33 .

41) Dunn PM: Avicenna (AD 980-1037) and Arabic perinatal medicine. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 1997 Jul;77(1):F75-6 .

42) Tadjbakhsh H: Traditional methods used for controlling animal diseases in Iran, Rev Sci Tech 1994 Jun;13(2):599-614 .

43) Cohen SG: Avicenna on food aversions and dietary preions. Allergy Proc 1992 Jul-Aug;13(4):199-203 .

44) Snook GA: The history of sports medicine. Part I, Am J Sports Med 1984 Jul-Aug;12(4):252-4 .

45) Smith RD: Tribute to Avicenna: one thousand years of the art of preserving health, J Kans Med Soc 1981 Jul;82(7):359-60, 372 .

46) Arzumetov IuS: Avicenna--physician-encyclopedist and certain principles of his teachings concerning health and disease, Fiziol Zh SSSR Im I M Sechenova 1980 Sep;66(9):1273-7 .

47) Nathan B: Medieval Arabic medical views on male homosexuality, J Homosex 1994;26(4):37-9.

جواد صادقی نسب ::: شنبه 86/10/29::: ساعت 9:19 صبح

نظرات دیگران: نظر

لیست کل یادداشت های این وبلاگ